Niniejsze opracowanie prawno-historyczne zostało sporządzone z poszanowaniem zarówno osób i podmiotów, których dotyczy ale przede wszystkim nie zostało sporządzone przeciwko komukolwiek i nie ma na celu uczynienia komukolwiek jakiejkolwiek krzywdy – przeciwnie – celem opracowania jest próba zakończenia sporów niektórych środowisk, które najprawdopodobniej działając w dobrej wierze, nie dysponowały dotychczas kompletnymi informacjami. Autorzy przedmiotowego opracowania wierzą, że przedmiotowe opracowanie przyczyni się do zrozumienia tematyki legalności Prezydentury w warunkach II RP oraz pomoże uniknąć oszustw na bazie emisji rzekomych „dowodów osobistych II RP” ect.
Ocena legalności prezydentury Juliusza Sokolnickiego (1925–2009) oraz legalności nadawania odznaczeń prywatnych
Niniejsze opracowanie służy uporządkowaniu sprawy dyskusyjnej prezydentury Juliusza Nowiny–Sokolnickiego (1925–2009), polityka i działacza środowiska polskiego na uchodźstwie w Londynie, który przez szereg lat uchodził w wieku kręgach za urzędującego legalnego Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Literatura przedmiotu do niniejszego zagadnienia jest stosunkowo bogata w opracowania naukowe jak również o charakterze popularno–naukowym lub popularnym. Badania w tym zakresie podejmowali m.in. prof. dr hab. Krzysztof Tarka, dr Norbert Wójtowicz, dr hab. Andrzej Suchcitz oraz Tomasz Lenczewski i Robert Majka. Ponadto w przestrzeni cyfrowej dostępnych jest wiele opracowań o charakterze publicystycznym, które podejmują zarówno biograficzne ujęcie „samozwańczego Prezydenta”, jak również zagadnienia związane z działalnością polityczną Juliusza Sokolnickiego. Należy dodać, że spuścizna archiwalna Juliusza Nowiny–Sokolnickiego została po śmierci przekazana do zasobu Archiwum Emigracji które znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Materiały, które z pewnością służą uzupełnieniu losów Nowiny–Sokolnickiego i jego samozwańczej prezydentury, znajdują się w zasobie Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie oraz Instytucie Pamięci Narodowej.
****
W dniu 26 kwietnia 1947 r. urzędujący Prezydent Władysław Raczkiewicz (1885–1947) wyznaczył na swojego następcę Augusta Zaleskiego (1883–1972). Uczynił to zgodnie z postanowieniami art. 16 pkt. 3 Konstytucji „kwietniowej” z dnia 23 kwietnia 1935 r., który zakładał, że „ustępującemu Prezydentowi Rzeczpospolitej służy prawo wskazania innego kandydata”. Ponieważ formalnie rząd i Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie w Londynie znajdowali się w stanie wojny zastosowanie miał ponadto art. 24 pkt. 1 Konstytucji kwietniowej, który wskazywał iż: „W razie wojny okres urzędowania Prezydenta Rzeczpospolitej przedłuża się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju; Prezydent Rzeczpospolitej osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczy wówczas swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przez zawarciem pokoju”.(1) Stosowny zapis opublikowany przez Kancelarię Cywilną Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 6 czerwca 1947 r. (Dz.U. 1947 nr 1 poz. 1) wypełniał znamiona ustawowe. Na tej podstawie w zgodzie z Konstytucją August Zaleski objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie w Londynie. Pomimo wielu różnych przeciwności oraz inwigilowania polskiego Londynu przez organy bezpieczeństwa PRL, August Zaleski pełnił nieprzerwanie funkcję Prezydenta do 1954 r.(2) W tym czasie na scenie uchodźstwa politycznego doszło do szeregu zmian politycznych. Wiele z nich swoje źródło miało w ujawnionej „aferze Bergu” – aferze szpiegowskiej w którą zaangażowali się przedstawiciele stronnictw opozycyjnych wobec Prezydenta Zaleskiego w tym: Polskie Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Narodowe, Polski Ruch Wolnościowy Niepodległość i Demokracja i Polskie Stronnictwo Ludowe – Odłam Jedności Narodowej.(3) Przedstawiciele tych partii wchodzących w skład Rady Politycznej, (pewnego rodzaju „parlamentu” na uchodźstwie), zawarli tajne porozumienie z przedstawicielami amerykańskiego i brytyjskiego wywiadu, które zakładało finansowanie ośrodków Rady Politycznej na terenie RFN m.in. w miejscowości Berg na terenie Bawarii. Działalność tych ośrodków koncentrowała się na działalności wywiadowczej i ofensywnej w tym na utrzymywaniu łączności z krajem za pomocą kanałów przerzutowych, kurierów i siatek wywiadowczych na terenie PRL oraz dostarczanie środków finansowych walczącym strukturom powojennego podziemia niepodległościowego. Wspomniana działalność została zdekonspirowana przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego m.in. w wyniku operacji kryptonim „Cezary”.(4) Organy bezpieczeństwa w wyniku ujawnienia wspomnianej działalności aresztowały w PRL ponad 200 osób a 15 skazano na karę śmierci. Po opublikowaniu przez Kazimierza Tychotę listów otwartych do działaczy Stronnictwa Narodowego oraz przedstawicieli pozostałych stronnictw oskarżających ich o zdradę interesu narodowego, „sprawa Bergu” nabrała jeszcze większego rezonansu politycznego i przeszeregowała konstelację struktur Rządu Polskiego na Uchodźstwie w Londynie. Reakcja Prezydenta Augusta Zaleskiego była natychmiastowa. Oskarżył on publicznie przedstawicieli stronnictw zamieszanych w Berg o działalność szpiegowską. Ujawnienie tej działalności wywołało ogromne reperkusje polityczne w kręgu polskiego Londynu i struktur rządowych jak również wywołało spore oburzenie opinii publicznej. W dniu 1 czerwca 1954r. Kazimierz Okulicz złożył wniosek o zwołanie Sądu Obywatelskiego, który miał zbadać aferę Bergu, lecz próba nie powiodła się. W związku z tym sam opublikował zebrane w tej sprawie dokumenty.(5) W wyniku tych perturbacji Prezydent August Zaleski pod wpływem „afery Bergu” zdecydował się, mimo upływu siedmioletniej kadencji, pozostać na stanowisku. Warto zwrócić przy tym uwagę, że jego decyzja pozbawiona była podstaw konstytucyjnych zawartych w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Art. 20 pkt. 1 Konstytucji kwietniowej jednoznacznie wskazywał, że „Okres urzędowania Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej trwa lat siedem, licząc od dnia objęcia urzędu”. W pkt. 2 tegoż artykułu czytamy, że „Okres ten przedłuża się o czas niezbędny do ukończenia postępowania wyborczego w przypadku, gdy dla dokonania wyboru nowego Prezydenta Rzeczpospolitej będzie zarządzone głosowanie powszechne”. Konstytucja kwietniowa nie przewidywała w związku z tym trybu ciągłego dla tej prezydentury. Wyjątek od reguły stanowił art. 24 pkt. 1 Konstytucji, który przewidywał przedłużenie kadencji Prezydenta do trzech miesięcy od chwili zawarcia pokoju.
Konsekwencją „afery Bergu” było powołanie Aktu zjednoczenia narodowego. Było to porozumienie z dnia 14 marca 1954 r. zawarte przez przedstawicieli stronnictw na uchodźstwie, które wywodziły się zarówno z przedwojennej Polski, jak również powstały na uchodźstwie. Rezultatem umowy miało być utworzenie Rady Jedności Narodowej, która miała przejąć część uprawnień Prezydenta zawartych w Konstytucji z kwietnia 1935 r. oraz powołanie Kazimierza Sosnkowskiego na następcę Prezydenta Augusta Zaleskiego po upływie kadencji w 1954 r. Ostatecznie August Zaleski odrzucił postanowienia zawarte w Akcie zjednoczeniowym.(6) Spowodowało to rozłam struktur państwowych na uchodźstwie na dwa ośrodki.
Pierwszy mniejszościowy w skład którego wchodził Prezydent, Rada Narodowa oraz rząd powołany przez Zaleskiego.
Drugi większościowy i opozycyjny wobec prezydentury Zaleskiego czyli Rada Trzech,
Egzekutywa Zjednoczenia Narodowego i Tymczasowa Rada Jedności Narodowej.
Prezydent Zaleski uznał w związku z zaistniałą sytuacją, iż nie do przyjęcia są postanowienia Aktu zjednoczeniowego w związku z faktem, że afera Bergu przyczyniła się do daleko idącej niestabilności władz na uchodźstwie oraz rozbicia polskiego uchodźstwa. Konsekwentnie osobiście nie ustępując ze stanowiska Prezydenta po upływie kadencji, przyczynił się do pogłębienia podziału w kręgach władz polskich na uchodźstwie. W dniu 04 września 1954 r. Kancelaria Cywilna Prezydenta Rzeczpospolitej opublikowała w Dzienniku Urzędowym, Zarządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczpospolitej w którym na podstawie art. 24 pkt. 1 Prezydent Zaleski wyznaczył Eustachego Sapiehę, byłego ministra spraw zagranicznych na wypadek opóźnienia urzędu przed zawarciem pokoju.(7) Było to nie tylko dość nie zrozumiałe zachowanie na gruncie stricte normatywnym ale na poziomie emocjonalnym, można je tłumaczyć niepewnością działań ze strony Rady Trzech, jak również stronnictw politycznych. Wypełnienie konstytucyjnego zapisu o następcy dawało Zaleskiemu w gruncie rzeczy złudną gwarancję następcy i jednocześnie tworzyło sytuację patową w przypadku gdyby został usunięty siłą z urzędu Prezydenta. Konsekwentnie w latach 1954–1971 r. Zaleski sprawował funkcję Prezydenta. W kwestii wyznaczenia swojego następny Zaleski zmienił zdanie w dniu 21 sierpnia 1959 r. Wówczas opublikował Zarządzenie o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczpospolitej powołując się art. 24 pkt. 1 Konstytucji. Wskazał w nim na swojego następcę Aleksandra Zawiszę (1896–1977).(8) W tym samym zarządzeniu wskazał, że poprzednie z dnia 03 września 1954 r. straciło ważność.
Pomimo wielu różnych perturbacji związanych z dualizmem władzy na uchodźstwie podzielonej na przedstawicieli: RJN i „Zamku”, problem z następstwem po Zaleskim wystąpił w 1971 r.
Z formalnego punktu widzenia i zgodnie z przyjętą tradycją, Zaleski opublikował w Dzienniku Ustaw w dniu 25 lutego 1971 r. Zarządzenie o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczpospolitej w którym wskazał na podstawie art. 24 pkt. 1 Konstytucji kwietniowej na osobę profesora dr. Stanisława Ostrowskiego (1892–1982).(9) Tym samym utraciło moc zarządzenie z dnia 21 sierpnia 1959 r. Do eskalacji doszło po śmierci Prezydenta Augusta Zaleskiego w dniu 7 kwietnia 1972 r. Już bowiem kolejnego dnia – 8 kwietnia 1972 r. Juliusz Nowina–Sokolnicki, były minister informacji i dokumentacji w rządzie Aleksandra Zawiszy, rozesłał w szerokiej korespondencji fotokopię dokumentu potwierdzającego wyznaczenie jego osoby na urząd prezydenta przez Augusta Zaleskiego datowany na 22 wrzesień 1971 r.(10) Jednocześnie w dniu 9 kwietnia 1972 r. prof. Stanisław Ostrowski zgodnie z Zarządzeniem z dnia 25 lutego 1971 r. na podstawie art. 19 pkt. 1–2 Konstytucji kwietniowej, objął urząd Prezydenta Rzeczpospolitej na uchodźstwie w Londynie oraz złożył przysięgę w obecności Zygmunta Muchniewskiego, Jerzego Gawendy, Jana Lachowicza, Stanisława Nowaka, Sylwestra Karalusa, Wiesława Strzałkowskiego, Mieczysława Słowikowskiego, Marii Gałyńskiej, Stanisława Kuniczaka, Ludwika Ząbkowskiego, Romana Szymańskiego, Kordiana Zamorskiego, Wacława Grupińskiego i Pawła Jankowskiego.(11) Tym samym zgodnie z ówcześnie obowiązującym prawem przejął urząd. W dniu 7 kwietnia 1972 r. samorozwiązaniu uległa również Rada Trzech, której członkowie uznali następcę wyznaczonego przez Augusta Zaleskiego. Zakończył się tym samym długo oczekiwany okres dualizmu władzy w historii polskiego uchodźstwa w Londynie. Fakt rozsyłania przez Juliusza Sokolnickiego fotokopii wyznaczenia na urząd Prezydenta od samego początku wzbudzał spore wątpliwości w kręgach polskiego uchodźstwa. Jednym z elementów budzących wątpliwość był fakt, że była to jedynie kopia a nie oryginał. Juliusz Sokolnicki wielokrotnie był wzywany do ujawnienia oryginału ale nigdy nie zdecydował się na jego publiczną prezentację. Nigdy również oryginał mianowania Sokolnickiego nie został poddany badaniu na autentyczność a jego wyników nie podano do publicznej wiadomości. Zatem współcześnie nadal nie wiemy czy dokument przedstawiany przez Sokolnickiego był autentyczny czy tylko dobrze spreparowany. Należy dodać, że gdyby wyznaczenie Sokolnickiego przez Prezydenta Zaleskiego było zgodne z art. 24 pkt. 1 Konstytucji kwietniowej, dla ważności wyznaczenia następcy Zalewskiego Kancelaria Cywilna Prezydenta musiałby zgodnie z prawem opublikować treść dokumentu w Dzienniku Ustaw. Rzeczona Konstytucja wskazywała bowiem dwa kwantyfikatory, które musiały zostać spełnione w sposób kumulatywny dla legalnego powołania następcy aktualnie urzędującego Prezydenta: a) akt wyznaczenia następcy w oryginale; b) publikacja aktu wyznaczenia następcy w Dzienniku Ustaw. Do takiej publikacji jednak nigdy nie doszło, co dodatkowo poddaje pod wątpliwość autentyczność dokumentu przedstawianego przez Sokolnickiego i jednocześnie przesądza o braku podstaw do uznania Juliusza Sokolnickiego za legalnie powołanego na stanowisko Prezydenta. Ponadto w odpowiedzi na akcję informacyjną Sokolnickiego, przedstawiciele Rządu RP na Uchodźstwie oraz Szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP, wydali spójne oświadczenie wskazując: „W związku z krążącymi w Londynie fotostatami rzekomych dokumentów urzędowych, rozsyłanych przez p. Juliusza Sokolnickiego, stwierdzamy, że „zarządzenie” z dnia 22 września 1971 roku o wyznaczeniu następcy Prezydenta RP” i „Dziennik Ustaw RP nr 1 z dnia 7 kwietnia 1972 roku z tym zarządzeniem” są falsyfikatami. Takiego zarządzenia Prezydenta RP, które winno znajdować się w aktach Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP, nigdy nie było, a taki Dziennik Ustaw RP nigdy nie został wydany z polecenia Ministra Sprawiedliwości”12 Podobny obraz wyłaniał się z odpowiedź Pawła Jankowskiego do adwokata Juliusza Sokolnickiego: „Jako Szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP w Londynie, gdzie są przechowywane od 9 czerwca 1947 r. wszystkie autentyczne zarządzenia Prezydenta RP Augusta Zaleskiego o wyznaczaniu następcy Prezydenta Rzeczpospolitej i związane z nimi inne dokumenty urzędowe, niniejszym stwierdzam, iż po raz pierwszy pokazano mi w dniu 9 kwietnia 1972 roku fotostat nieznanego mi do tego dnia (ani nikomu z członków ówczesnego Rządu RP obecnych przy zaprzysiężeniu nowego Prezydenta RP) tekstu zarządzenia Prezydenta RP z datą 22 września 1971 przyłożoną pieczęcią urzędową Prezydenta Rzeczpospolitej, która stale była i jest obecnie przechowywana w Kancelarii Prezydenta RP. Dokument w oryginale, który mi pokazano w odbitce fotostatowej w dniu 9 kwietnia br. nie jest autentyczny, gdyż w Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP, w której służę bez przerwy od 1 września 1942 r. takie zarządzenie Prezydenta RP Augusta Zaleskiego o wyznaczeniu następcy nie znajdował się i nie znajduje się oraz nie było przez Prezydenta RP Augusta Zaleskiego lub z jego polecenia przesyłane Prezesowi Rady Ministrów celem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej”.(13) Wskutek aktywności Juliusza Sokolnickiego wystąpiły daleko idące perturbacje i zgrzyty, przede wszystkim wynikające z jego próby restytuowania w swojej osobie urzędu Prezydenta i faktu, że tytułował się „Prezydentem Wolnej Polski na Wychodźstwie„. Rozpoczął bowiem równoległą do władz legalnych działalność tworząc swoje rządy, mianując swoich premierów i ministrów. W okresie od grudnia 1972 r. do grudnia 1990 r. stworzył aż 13 rządów. Podkreślić jednak należy, że w świetle powyższych ustaleń, Rządy tworzone przez Sokolnickiego nie miały ani umocowania prawnego (legalnego) ani umocowań faktycznych zarówno w Konstytucji kwietniowej z 1935 r. ani aktach towarzyszących. Ponadto awanse oficerskie i na wyższe stopnie oficerskie odbywały się z pogwałceniem wszelkich zasad i standardów przyjętych przez władze na uchodźstwie w Londynie. Większą natomiast swobodę posiadał Juliusz Sokolnicki w swojej polityce odznaczeniowej (W zakresie odznaczeń cywilnych / prywatnych / społecznych), która służyła mu do pozyskiwania przychylności wielu zainteresowanych osób, skupionych wokół idei działalności dobroczynnej, społecznej etc.
Nie można na zakończenie wykluczyć przy wszystkich niejasnościach i kuriozalnych sytuacjach związanych z działalnością Juliusza Sokolnickiego, że całe zamieszanie wynikające z jego działalności mogło być podyktowane chęcią przejęcia majątku „Zamku” a zwłaszcza Gmachu przy 43 Eaton Place w Londynie, ponieważ każdy urzędujący Prezydent RP na uchodźstwie posiadał w tej nieruchomości 99,5% udziałów – są to jednak luźne spekulacje.
Reasumując, na gruncie analizy normatywnej, opartej o elementarne zasady wykładni prawa i w kontekście ujawnionych w toku badań historycznych dokumentów, nie można uznać Pana Juliusz Sokolnickiego, za legalnie urzędującego Prezydenta RP.
Nie można było jednak odmówić Juliuszowi Sokolnickiemu prawa, do powołania prywatnego odznaczenia, nadawanego za działalność o charakterze społecznym – ponieważ nie nadawał rzeczonemu odznaczeniu charakteru państwowego (do czego nie posiadał kompetencji formalnych).
Dr Łukasz Wolak
(historyk i dokumentalista, ukończył studia podyplomowe Zarządzanie Bezpieczeństwem na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego. Były pracownik Oddziału IPN we Wrocławiu oraz Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta UWr. Uczestnik Centralnego Projektu Badawczego IPN
Dr Mariusz Miąsko
(doktor nauk prawnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, im prateritum współpracownik Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości – jednostki organizacyjnej Ministerstwa Sprawiedliwości, wykładowca akademicki)
1. Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwiecień 1935 r., Dziennik Ustaw z 1935 nr 30 poz. 227: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19350300227/O/D19350227.pdf (dostęp: 21.04.2023).
2. K. Tarka, Zneutralizować „Arbuza”. Rozpracowanie operacyjne Prezydenta Augusta Zaleskiego przez wywiad PRL [w:] Mackiewicz i inni. Wywiad PRL wobec emigracji, Łomianki 2007, s. 251–256.
3. A. Friszke, Życie polityczne emigracji, Warszawa 1999, s. 147–153; W. Bagieński, Wywiad cywilny polski ludowej w latach 1945–1961, Warszawa 2017, s.185–203; W. Frazik, Z dziejów łączności cywilnej Kraj–emigracja w latach 1944/45–1948/49, „Zeszyty Historyczne WiN–u”, Nr 11, wrzesień 1998, s. 5–48; K. Okulicz, Wniosek ministra sprawiedliwości K. Okulicza o wszczęcie sprawy Bergu przed Sądem Obywatelskim, „Zeszyty Historyczne”, zeszyt 79, Paryż 1987, s. 72–87; P. Ziętara, Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej w latach 1952–1956, „Przegląd Historyczny” (84/2), 1993, s.199–220; S. Cat–Mackiewicz, O handel śmiercią, [w:] Od małego Bergu do wielkiego Bergu. Broszury emigracyjne 1951–1956, pod red. J. Sadkiewicz, Kraków 2014, s.34–55; Idem, O sąd obywatelski nad handlarzami śmiercią, [w:] ibidem, s.80–95.
4. W. Frazik, Operacja „Cezary”. Prowokacyjna V komenda WiN, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” Nr 1– 2/2008, s.167–170; I. Hałagida, Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C–1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2005, ss. 318; P. Pleskot, Szpiedzy na emigracji. „Szpiegowska” działalność polskiej emigracji w oczach kontrwywiadu MBP (1945–1954) [w:] Tajny oręż czy ofiary zimnej wojny? Emigracje polityczne z Europy środkowej i wschodniej, pod red. Sławomira Łukasiewicza, Lublin 2010, s. 145–153;
5. Sprawozdanie Komisji do Rozpatrzenia spraw Łączności z Krajem, „Zeszyty Historyczne”, zeszyt 79, Paryż: Instytut Literacki, 1987, s.4–73; W. Frazik, op. cit., s.167–170.
6. A. Friszke, op. cit., s.187–195.
7. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 września 1954 r. o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczypospolitej, Dziennik Urzędowy z 1954 r., nr 10, poz. 1: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=LDU19540100001 (dostęp: 21.04.2023).
8. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 sierpnia 1959 r. o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczypospolitej, Dziennik Ustaw z 1959 nr 5 poz. 1: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/LDU19590050001/O/LDU19590050001.pdf (dostęp: 21.04.2023).
9. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 lutego 1971 r. o wyznaczeniu Następcy Prezydenta Rzeczypospolitej, Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, 1971 nr 2 poz. 1: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/LDU19710020001/O/LDU19710020001.pdf (dostęp: 21.04.2023).
10. Zob. K. Tarka, Prowokator „Mikron” – Juliusz Sokolnicki [w:] Mackiewicz (…), s.267–279; Idem, Samozwańczy Prezydent Juliusz Sokolnicki [w:] Ibidem, s.281–307; AIPN BU 01168/158, Raport z przeprowadzonej rozmowy werbunkowej z „Mikronem”, Warszawa 27.12.1955 r., k.23; Z. Rutkowski, Fotografia oryginalnego dokumentu wyznaczającego JN Sokolnickiego na Urząd Prezydenta podpisana przez Augusta Zaleskiego:
https://web.archive.org/web/20090903022300/http://www.sokolnicki.republika.pl/html/foto_nominacj.html (dostęp: 21.04.2023); N. Wójtowicz, Kryptonim „Mikron”. Bezpieka wobec Juliusza Sokolnickiego, Poznań 2015; R. Majka, Nieznany prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Juliusz Nowina–Sokolnicki, Poznań 2006, ss.146; N. Wójtowicz, Juliusz Sokolnicki – ofiara demnatio memoriae, [w:] Juliusz Nowina–Sokolnicki (1920–2009). Przyczynek do historii, red. A. Szkoda, Warszawa 2012, s.18–25.
11. Protokół Zaprzysiężenia Prezydenta Rzeczypospolitej, Dziennik Ustaw 1972 nr 2 poz. 1: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/LDU19720020001/O/LDU19720020001.pdf (dostęp: 21.04.2023).
12. Dokument podpisali Sylwester Karalus Minister Sprawiedliwości oraz Paweł Jankowski Szef Kancelarii Cywilnej. Oryginał dokumentu znajduje się w zasobie archiwalnym Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. W. Sikorskiego w Londynie pod sygn. IPMS A.48/Z.V/34. Patrz. Komunikat Rządu RP z dnia 18.04.1977 r., [w:] Wybór dokumentów do dziejów Polskiego Uchodźstwa Niepodległościowego 1939–1991, pod red. A. Suchcitz, L. Maik, W. Rojek, Londyn 1997, s.543–544.
13. Ibidem, s.544–545.